Станфорд Их сургуулийн туршилт, 1971он

Нөхцөл байдал, эрх мэдэл, боломж байгаа бол ямар ч хүн Гитлер шиг хэрцгий авирлан хүчирхийлж, Садам Хуссейн шиг дарангуйлах магадлалтай юм гэснийг баталсан нэгэн туршилтын тухай Сэтгэл судлалын холбогдолтой нэгэн хичээл(чөлөөт сонголт) дээр үзэж байсан юм. Магадгүй мэддэг хүмүүс ч бий байх.

1971онд АНУ-ын усан цэргийн хорих газарт хоригдол болон хуягуудын дунд зөрчилдөөн асуудал ихээр гарч, тэдгээрийн зохицуулахын тулд нэгэн туршилт Станфорд их сургуульд хийгдэн Сэтгэл судлаач профессор Филлип Зимбардо-ын удирдлаган доор явагдсан байна.

Бэлтгэл:

Туршилтад оролцогчдыг сонингийн зараар цуглуулан, нийт 70 орчим хүнээс биеийн байдал эрүүл, сэтгэл санааны хувьд тогтвортой гэж шалгарсан 24 хүн сонгон үлдээж, зоос хаян хагас нь хоригдол, хагас нь хуягийн дүрд цагийн 4 долларын урамшуулалтайгаар нийтдээ 2 долоо хоног "тоглох"-оор болсон байна.

Станфорд их сургуулийн Сэтгэл судлалын тэнхимийн подвольд яг л жинхэнэ хорих анги мэтээр засан тохижуулсан, дотроо давхар ор, жорлон бүхий сараалжтай өрөөнүүд, корридор, үймүүлсэн хоригдлын шийтгэн хорих ердөө л зогсоогоороо л байж болохуйц багчим харанхуй өрөө, эдгээрийн хаана нь ч гадаах байдлын харах цонх байхгүй, цагийн баримжаа авах цаг ч өлгөөгүй байна. Мөн Профессор болон судлаачид туршилтанд оролцогчдыг хянаж байх хяналтын камер байна.

Туршилтыг улам бодитой болгохын тулд анхнаасаа хоригдлуудыг "хулгай хийсэн хэргээр" гудамжинд байхад нь болон гэрээс нь дүүргийн цагдаа(туслалцаж) нар баривчлан авч явж Станфорд-ын "хорих тасаг"-т авчирна. Хоригдлуудын хувцасын тайлж шалгалт хийгээд муухан даавуун хоригдлын хувцас болон хүн бүрт хоригдлын "дугаар"-ыг олгож туршилтын турш хоорондоо уг дугаараар дуудалцахыг үүрэг болгоно. Мөн үс хуссан маягийн болгохоор хүн бүрт шилэн тирко толгойд нь өмсүүлсэн байна.

Хуяг нарын хувьд ч мөн адил журамт хувцас болон бороохой, хоригдлуудад харцны байдлыг нь харуулахгүйн үүднээс том хар нүдний шил олгоно.

Туршилт эхлэв:

Эхний өдөр хоригдлууд болон хуягууд хоорондоо тун эвтэй найртай байлаа. Тэхдээ энэ байдал нь профессорын бодож байснаас ч удаан үргэлжлээгүй байна.

Хоёр дахь өдрөөс асуудал үүсч торон дотор өчнөөн цаг өнгөрөөж хуяг нарт хянагдах хоригдлууд жижигхэн асуудлуудаас болж хуягтай муудалцан, толгойдоо угалсан шилэн тирког авч, хувцсан дээрхи дугаараа хуу татах гэх мэтээр авирлаж, өрөөнд орж ирэх гэсэн хуягуудыг оруулахгүй гэж ороороо хаалт тавина. Хуягууд нэмэгдэл хүч дуудан асуудлыг зохицуулах хэдий ч дахин ийм байдал гаргахгүйн тулд хоригдлуудад хатуу хандаж эхлэн, улам бүр жинхэнэ "хуяг" шиг авирлан дүрдээ орж эхлэнэ. Хоригдлууд ч мөн эхэндээ стрессдэж, эсэргүйцэх ч, аажим аажмаар хоригдол мэт зан гаргах болж бага багаар хуягийн үгэнд орж эхлэн, зарим нэг нь өлсгөлөн зарлан суулт хийж, туршилтыг дундаас нь болихыг хүсэх ч, хуягуудын явуулгаар зөвшөөрөгдөлгүй үлдэх болно. Хоног өнгөрөх тусам хуягуудын байдал улам бүр даамжирч, үг хэлээр доромжилхоос даамжирч сүүлдээ бүр анхнаасаа хориглогдож байсан хүчирхийлэл хүртэл нууцаар явагдсан байна(шөнийн цагаар камерыг тасалж байсан гэх).

Туршилтын үеээр оролцогчдын гэрийнхэн болон найзууд гэх хүмүүс тэдэн дээр эргэлтээр ирсэн хэдий ч нэг нь уг "хорих газар"-т дээрхи асуудлууд байгааг анзаараагүй мэдээгүй өнгөрсөн нь хачирхалтай. Эсэргүүцэл үзүүлэн харихыг хүсч байсан "хоригдлууд" ч мөн адил энэ газар юу болоод байгааг хэнд нь нэг ч үг цухуйлгаагүй өнгөрсөн байсан гэх. Анхандаа зөвхөн "хуяг", "хоригдол"-ын дүрд тоглон эхэлж найзын дунд байсан хүмүүс хэдхэн хоногийн дотор жинхэнэ "хуяг", "хоригдол" гэсэн харилцааг тогтоосон байсан болов уу гэлтэй. Эргэлтээр ирсэн хүмүүст үг алдсанаар эргэж очоод шийтгүүлж магад гэсэн бодол бүгдийн толгойд байсан ч юм болов уу.

Эхэндээ 14 хоног үргэлжлүүлэхээр төлөвлөгдөж байсан туршилт ердөө 6-хан хоногт хүчээр зогсооход хүрсэн байна.

Хүн нь, нийгэм дэх олон олон статус дотор бусдаас хүлээгдэж байгаа статус болон өөрөө өөртөө оноож байгаа статус-таа өгөгдсөн эрх мэдэл, имээж, нөхцөл байдалд өөрийн мэдэлтэй болон мэдэлгүйгээр тааруулан "жүжиглэж", улмаар түүндээ шингэн ордог амьтан юм болов уу. Сайнтай ч муутай ч.

Хүний эрхийн асуудлаас эхлэн олон асуудалд орсон энэ туршилт нь Сэтгэл судлалын салбарт томоохон туршилтад орж, өнөө ч гэсэн Ирак дахь Америк цэргүүдийн хүчирхийлэлийн асуудалтай холбогдон энэ туршилтын тухай яриа гарч ирдэг гэх.

PS: Энэ туршилтан дээр сэдэвлэсэн кино 2001 онд хийгдсэнийг нь өчигдөр мэдлээ. (ES) Das Experiment (2001)

100% Баримтат биш тул, түүх нь өөр байгаа байх. Маргааш авч үзнээ.

2008/5/18

for more information: http://www.zimbardo.com/

Ижийд минь битгий хэлээрэй

Хүнд намайг дурлалаа гэж битгий хэлээрэй
Хөөрхий ижий минь шаналж мэднэ
Хөөрхөн явснаа зэмлэж мэднэ
Хүнээр далдуур уйлчихаж мэднэ

Босон суунгуй боддог гэж
Бодоод байхлаараа уйлчихдаг гэж
Бов бор нүдтэй гэж
Болоогүй бас чамд шүлэг бичсэн гэж

Зүүдэлж сэрэхлээрээ хөөрдөг гэж
Зүсийг нь үзээд айдаг гэж
Хав хар хөмсөгтэй гэж
Харамлахаараа атирдаг ууртай гэж

Ижийд минь битгий хэлээрэй

Үсийг минь хааяа илдэг гэж
Үймүүлж орхиод холддог гэж
Худлаа хэлдэг уруултай гэж
Хуурсаар байгаад үнсчихдэг гэж

Ижийд минь битгий хэлээрэй

.....

Г.Мөнхцэцэг

3776 метрийг зорьж... (эхлэл)

Их наран улсын симбол болсон Фүжи уул, хаанаас ч харсан үнэхээр сүрлэг уул. Аль ч өнцөгөөс харсан адилхан хэлбэртэй харагдах, тухайн улирал цаг агаарын байдлаас шалтгаалан олон олон нүүр царай үзүүлэх Японы хамгийн өндөр, 3776 метрийн үзэсгэлэнтэй уул юм.

4-н жилийн өмнө Япон хэлний сургуульд байхдаа автобусаар 5гомэ буюу тал хүртэл нь гарч үүлэн дээр гарсандаа баярлан зураг хөргөө татуулаад бууж байсан хэдий ч түүнээс хойш холоос сүрлэг барааг нь харан орой дээр нь нэг авирах юмсан гэж бодсоор явсан юм.

Гэтэл өнгөрсөн хагас бүтэн сайнд найз нартайгаа хамт оройд нь хүрч, энэ сүрлэг уулын оройг ороолон байдаг хөвсгөр үүлсийн дээрээс бэлээр нь тойрох Фүжи-г тольдох нуур, цагираглан давхцах солонго, гараа сунгахад бариад авчиж болмоор тэнгэр дүүрэн гялалзах үдшийн одод, монголын минь салхийг санагдуулах урьхан салхийг амтлах завшаан тохиосон юм.

Аялалыг санал болгосон А найздаа болон хамтдаа хөгжилтэй аялсан найзууддаа дахин баярлалаа гэе.

Фүжи уул маань далайн түвшинээс дээш 3667 метр бөгөөд уулчид ихэвчилэн (бидэн шиг анхан шатны уулчид) 5гомэ буюу 2000метр хүртэл машин, автобусаар гараад цааш авирдаг юм. Бид ч мөн тэгсэн юм.

Токиогоос цахилгаан галт тэргээр 1 цаг орчим яваад Фүжи ууланд ойрхон Одавара гэдэг газраас дахин машин хөлслөн явлаа. Машинаар бол 5гомэ хүртэл 1 цаг орчим л болтой байсан хэдий ч анх удаа аялж байгаа бид буруу замаар явж эргэж буцсаар багахан цаг алдаад авсан юм. Гэхдээ их азтай, бидэнтэй адил төөрөлдөн явсан хоёр жапан залуустайгаа эргэн тааралдан, тэд нар маань ч зөв замаа хаа нэгтээ заалгаад авчихсан, бид 2-ыг дагаад яваарай гэж байна. Дагаж явсаар 2000 метрийн өндөрт машинаараа хөөп гээд гарчихлаа.

Бодож байснаас юу ч байхгүй дүнхийсэн пад харанхуй газар, хүмүүс энд тэнд гар чийдэн ёлтолзуулна. Өмнө нь өдрийн цагаар ирж байхад дэлгүүр хоршоо ихтэй хөл хөдөлгөөнтэй газар байсан юм. Машинаасаа буугаад тэртээд дээр гялалзах тэнгэрийн од, биднээс доогуур хөвөлзөх үүлсийг харч мэл гайхаж цэл алмайрч нэг мэдсэн 2000 метр дэх хүйтэн салхинд цохиулах шахав. Авчирсан хувцасаа гялс манас өмсөж аваад, найз нарынхаа авчирсан хоолноос хуваалцаж идээд авирах бэлтгэл хангагдав. Бөөн энерги бөөн настри :)Урагшаа!!! Бишээ дээшээ!!

Морри багштай өнгөрүүлсэн Мягмар гаригууд (1)

Амьдралын утга учир шалтгаан, гэр бүл, хайр, ажил гээд л бидний өдөр тутам бодож толгойгоо гашилгах үедээ гашилгаж явдаг сэдвүүдийн талаар нэгэн настай багшийн хичээлээс бичигдсэн нэгэн номыг орчуулж үзьз гэж бодсоор явсан юм. Би өөрөө уншсан нь хэдэн жилийн өмнө. Өөртөө ч хүргэж хүнд ч хүргэх үүднээс, бас дээрээс нь гадаад хэл, бас монгол хэлний мэдлэгээ барих зорилго агуулан, цувралаар орчуулан тавих болно. Алдаа огноо байвал хэлж хайрлана уу.

Нэг: Хичээлийн тухай ерөнхий

Хөөрхий хөгшин багшийн минь сүүлийн хичээлүүд долоо хоногт нэг удаа, түүний гэрт, цонхны дэргэд өглөөний цайны дараа явагддаг байсан юм. Хичээлийн сэдэв "Амьдралын утга учир". Бүгд, настай профессорын өөрийн туулж ирсэн амьдралаас олж мэдсэн зүйлсийн тухай байсан.

Түүний хичээлд даалгавар болон дүн байхгүй, гэхдээ долоо хоног бүрт тест-тэй байлаа. Тэр нь настай багшийн асуусан асуултанд хариулах, мөн өөрөө асуулт бэлдэж түүнээс асуух гэсэн тест байсан юм. Түүгээр ч зогсохгүй хичээлийн дундуур настай багшийн биеийг тэргэнцэр дээрээсээ гулсан доошлох үед эргүүлэн өргөн суудалд нь тэгшлэх, унаж ирсэн нүдний шилийг нь тааруулан зүүж өгөх гэсэн биеийн хөдөлмөр шаардагдан, мөн хичээлийн төгсгөлд баярлалаа, баяртай гэж түүнийг үнссэнээр оноогоо өсгөдөг байсан юм.

Хичээлд ямар ч сурах бичиг хэрэггүй, тухай бүр хайр, ажил алба, хамт олон, гэр бүл, хөгшрөлт, уучлал өршөөл, тэгээд эцэст нь үхэл.... гэсэн сэдвүүдийг багтаасан байсан юм.Хамгийн төгсгөлийн хичээл маань маш товчхон, ердөө хэдхэн үг л байсан.

Төгсөлтийн баяр бол оршуулгын ёслол.

Түүний хичээлд эцсийн шалгалт байгаагүй хэдий ч түүний хичээлээс юу сурч мэдэж авсан тухайгаа дүгнэн бичих хэрэгтэй байлаа, Тэр нь энэ, таны гарт байна.

Настай багшийн маань хичээл ганц л оюутантай байлаа, тэр нь би...

1979 оны хаврын төгсгөлөөр нэгэн чийгтэй халуун Бямба гаригийн үд дунд.

Зуу зуун оюутнууд Их сургуулийн хашаан дахь зүлгэн дээр эгнүүлсэн сандал дээр зэрэгцэн сууцгаана. Бүгд цэнхэр урт хантааз өмссөн оюутнууд сургуулийн захирлын индэр дээр хэлэх уртаас урт үгийг тэсэн байн сонсож байлаа. Түүнийг үгээ хэлж дуусангуут төгсөлтийн баярын ёслол дуусч бид бүгдээрээ хашгиралдан малгайгаа авч өөд шидсэнээр, Массачүсэтийн Брандийс Их сургуулийн бакалаврын ангийг албан ёсоор төгсөв.

Профессор Морри Шварц миний хайртай багш нарын минь нэг байсан учир түүнийг танилцуулахаар гэрийнхэнийхээ байгаа газар руу дагуулан очсон юм. Хүчтэйхэн салхи ирвэл тэнгэрт нисээд л явчихмаар тэрээр жоохон жоохоноор хөлөө зөөж ядан алхлах жижигхэн биетэй, гялалзсан цэнхэр нүд, гурвалжин хамар, том чихтэй, өргөн дух руу нь хэдхэн ширхэг мөнгөлөг цагаан үс унжина.

Тэрээр эцэг эхэд маань түүний хичээл дээр би хэрхэн оролцдог байсан тухай ярьж, "Та хоёр үнэхээр сайн хүүтэй, түүнээр бахархах хэрэгтэй " гэнэ. Би жаахан ичингүйрэн доош хөл рүүгээ харна. Тэгээд түүнтэй салахдаа төгсөлтийн баярын өмнөх өдөр түүнийг мартахгүй байхын тулд түүнд авсан байсан мөнгөлөг өнгөтэй жижигхэн цүнхээ багшдаа бэлэглэсэн юм.

Магадгүй би, түүнийг намайг мартахгүй байхыг хүссэн байх.

"Митч, чи үнэхээр сайн шавь байсан шүү" гэж тэр инээмсэглэн хэлээд намайг тэвэрэхэд надаас жижигхэн биетэй тэрээр яг л миний хүүхэд шиг нуруугаар минь бүтэн тэвэрч, миний дотор сонин болж нэг л том болчихсон юм шиг хачин оргиж билээ. Тэр холбоотой байгаарай гэж хэлэхэд би юу ч бодолгүй "мэдээж" гэхэд, нэг алхам хойшлох түүний нүдэнд нулимс цийлэгнэж байхыг би олж харсан юм.