Нөхцөл байдал, эрх мэдэл, боломж байгаа бол ямар ч хүн Гитлер шиг хэрцгий авирлан хүчирхийлж, Садам Хуссейн шиг дарангуйлах магадлалтай юм гэснийг баталсан нэгэн туршилтын тухай Сэтгэл судлалын холбогдолтой нэгэн хичээл(чөлөөт сонголт) дээр үзэж байсан юм. Магадгүй мэддэг хүмүүс ч бий байх.1971онд АНУ-ын усан цэргийн хорих газарт хоригдол болон хуягуудын дунд зөрчилдөөн асуудал ихээр гарч, тэдгээрийн зохицуулахын тулд нэгэн туршилт Станфорд их сургуульд хийгдэн Сэтгэл судлаач профессор Филлип Зимбардо-ын удирдлаган доор явагдсан байна.
Бэлтгэл:
Туршилтад оролцогчдыг сонингийн зараар цуглуулан, нийт 70 орчим хүнээс биеийн байдал эрүүл, сэтгэл санааны хувьд тогтвортой гэж шалгарсан 24 хүн сонгон үлдээж, зоос хаян хагас нь хоригдол, хагас нь хуягийн дүрд цагийн 4 долларын урамшуулалтайгаар нийтдээ 2 долоо хоног "тоглох"-оор болсон байна.
Станфорд их сургуулийн Сэтгэл судлалын тэнхимийн подвольд яг л жинхэнэ хорих анги мэтээр засан тохижуулсан, дотроо давхар ор, жорлон бүхий сараалжтай өрөөнүүд, корридор, үймүүлсэн хоригдлын шийтгэн хорих ердөө л зогсоогоороо л байж болохуйц багчим харанхуй өрөө, эдгээрийн хаана нь ч гадаах байдлын харах цонх байхгүй, цагийн баримжаа авах цаг ч өлгөөгүй байна. Мөн Профессор болон судлаачид туршилтанд оролцогчдыг хянаж байх хяналтын камер байна.
Туршилтыг улам бодитой болгохын тулд анхнаасаа хоригдлуудыг "хулгай хийсэн хэргээр" гудамжинд байхад нь болон гэрээс нь дүүргийн цагдаа(туслалцаж) нар баривчлан авч явж Станфорд-ын "хорих тасаг"-т авчирна. Хоригдлуудын хувцасын тайлж шалгалт хийгээд муухан даавуун хоригдлын хувцас болон хүн бүрт хоригдлын "дугаар"-ыг олгож туршилтын турш хоорондоо уг дугаараар дуудалцахыг үүрэг болгоно. Мөн үс хуссан маягийн болгохоор хүн бүрт шилэн тирко толгойд нь өмсүүлсэн байна.
Хуяг нарын хувьд ч мөн адил журамт хувцас болон бороохой, хоригдлуудад харцны байдлыг нь харуулахгүйн үүднээс том хар нүдний шил олгоно.
Туршилт эхлэв:
Эхний өдөр хоригдлууд болон хуягууд хоорондоо тун эвтэй найртай байлаа. Тэхдээ энэ байдал нь профессорын бодож байснаас ч удаан үргэлжлээгүй байна.
Хоёр дахь өдрөөс асуудал үүсч торон дотор өчнөөн цаг өнгөрөөж хуяг нарт хянагдах хоригдлууд жижигхэн асуудлуудаас болж хуягтай муудалцан, толгойдоо угалсан шилэн тирког авч, хувцсан дээрхи дугаараа хуу татах гэх мэтээр авирлаж, өрөөнд орж ирэх гэсэн хуягуудыг оруулахгүй гэж ороороо хаалт тавина. Хуягууд нэмэгдэл хүч дуудан асуудлыг зохицуулах хэдий ч дахин ийм байдал гаргахгүйн тулд хоригдлуудад хатуу хандаж эхлэн, улам бүр жинхэнэ "хуяг" шиг авирлан дүрдээ орж эхлэнэ. Хоригдлууд ч мөн эхэндээ стрессдэж, эсэргүйцэх ч, аажим аажмаар хоригдол мэт зан гаргах болж бага багаар хуягийн үгэнд орж эхлэн, зарим нэг нь өлсгөлөн зарлан суулт хийж, туршилтыг дундаас нь болихыг хүсэх ч, хуягуудын явуулгаар зөвшөөрөгдөлгүй үлдэх болно. Хоног өнгөрөх тусам хуягуудын байдал улам бүр даамжирч, үг хэлээр доромжилхоос даамжирч сүүлдээ бүр анхнаасаа хориглогдож байсан хүчирхийлэл хүртэл нууцаар явагдсан байна(шөнийн цагаар камерыг тасалж байсан гэх).
Туршилтын үеээр оролцогчдын гэрийнхэн болон найзууд гэх хүмүүс тэдэн дээр эргэлтээр ирсэн хэдий ч нэг нь уг "хорих газар"-т дээрхи асуудлууд байгааг анзаараагүй мэдээгүй өнгөрсөн нь хачирхалтай. Эсэргүүцэл үзүүлэн харихыг хүсч байсан "хоригдлууд" ч мөн адил энэ газар юу болоод байгааг хэнд нь нэг ч үг цухуйлгаагүй өнгөрсөн байсан гэх. Анхандаа зөвхөн "хуяг", "хоригдол"-ын дүрд тоглон эхэлж найзын дунд байсан хүмүүс хэдхэн хоногийн дотор жинхэнэ "хуяг", "хоригдол" гэсэн харилцааг тогтоосон байсан болов уу гэлтэй. Эргэлтээр ирсэн хүмүүст үг алдсанаар эргэж очоод шийтгүүлж магад гэсэн бодол бүгдийн толгойд байсан ч юм болов уу.
Эхэндээ 14 хоног үргэлжлүүлэхээр төлөвлөгдөж байсан туршилт ердөө 6-хан хоногт хүчээр зогсооход хүрсэн байна.
Хүн нь, нийгэм дэх олон олон статус дотор бусдаас хүлээгдэж байгаа статус болон өөрөө өөртөө оноож байгаа статус-таа өгөгдсөн эрх мэдэл, имээж, нөхцөл байдалд өөрийн мэдэлтэй болон мэдэлгүйгээр тааруулан "жүжиглэж", улмаар түүндээ шингэн ордог амьтан юм болов уу. Сайнтай ч муутай ч.
Хүний эрхийн асуудлаас эхлэн олон асуудалд орсон энэ туршилт нь Сэтгэл судлалын салбарт томоохон туршилтад орж, өнөө ч гэсэн Ирак дахь Америк цэргүүдийн хүчирхийлэлийн асуудалтай холбогдон энэ туршилтын тухай яриа гарч ирдэг гэх.
PS: Энэ туршилтан дээр сэдэвлэсэн кино 2001 онд хийгдсэнийг нь өчигдөр мэдлээ. (ES) Das Experiment (2001)
100% Баримтат биш тул, түүх нь өөр байгаа байх. Маргааш авч үзнээ.
2008/5/18
for more information: http://www.zimbardo.com/